اهمیت حفظ و تقویت بنیان خانواده مقوله‌ای است که در شرع و عرف بسیار به آن سفارش شده است و همواره قانونگذاران قوانینی را برای حمایت از این بنیان حیاتی جامعه تدوین کرده‌اند. امروزه متاسفانه افزایش دعاوی خانوادگی در دادگاه‌ها نشانگر آن است که برخی اصول و زیر بناهای این نهاد آسیب‌پذیر شده و نیازمند حمایت بیشتر از طرف قانون است. از این رو در سال‌های اخیر، قانونی با عنوان قانون حمایت خانواده به تصویب رسیده است که مقررات و قوانین مربوط به دعاوی خانوادگی در آن تدوین و گردآوری شده است.
در سیستم حقوقی کشور ما، مانند بسیاری از دیگر کشورها رسیدگی به دعواهای خانوادگی در دادگاه تخصصی با همین نام انجام می‌شود. در ادامه با موسسه حقوقی همراه آرمانی باشید تا به مقوله دعاوی خانوادگی، انواع آن و معرفی مراجع دارای صلاحیت برای رسیدگی به این دعاوی بپردازیم.
دعاوی خانوادگی چیست؟
حفظ و تقویت بنیان خانواده‌ها در نزد قانونگذاران دارای اهمیت بسیاری است، از این رو آنان اقدام به تدوین قواعدی به منظور حمایت از خانواده کرده‌اند. قانون خانواده اشاره به مقررات و قوانین و رویه‌های دادگاه در ارتباط با دعاوی خانوادگی دارد. ممکن است برخی از مسائل حقوق خانواده بدون نیاز به وکیل قابل رسیدگی باشند اما پیگیری مواردی مانند طلاق و حضانت فرزند اصولا به مهارت و دانش وکلای با تجربه در این حوزه نیاز دارد. دعاوی خانوادگی، شکایاتی هستند که در آن‌ها موضوع حل و فصل اختلافات خانوادگی مطرح می‌شود، اختلافاتی که با هیچ راه حل دیگری رفع نمی‌شوند. لذا دادگاه خانواده که مرجع ذی‌صلاح این نوع دعاوی است، به آن رسیدگی کرده و حکم لازم را صادر خواهد کرد.
انواع دعاوی خانوادگی کدام است؟
طبق ماده ۴ قانون خانواده، انواع دعاوی خانوادگی شامل موارد زیر هستند:
ابطال ثبت واقعه ازدواج
احراز برخی شرایط موجب باطل شدن عقد نکاح می‌شود از قبیل ازدواج دو هم جنس، ازدواج صوری و بدون قصد، ازدواج با زن شوهردار یا زنی که هنوز در عده طلاق یا فوت همسر سابق خود است، پنجمین ازدواج مردی که دارای چهار زن دائمی است و مواردی از این قبیل. علاوه بر این برخی شروط ضمن عقد ازدواج نیز باعث بطلان عقد می‌شوند، مثل منع ازدواج مجدد شوهر یا امتناع از روابط جنسی. چنانچه نکاحی به ثبت رسیده باشد که به یکی از دلایل فوق باطل شده باشد، می‌توان از دادگاه خانواده تقاضای ابطال ثبت آن ازدواج را کرد.
ابطال ثبت واقعه طلاق
از شرایط اساسی برای جاری شدن صیغه طلاق این است که مرد در زمان طلاق بالغ، عاقل و مختار باشد و زن در دوره پریود یا در حالت نفاس نباشد، بعلاوه از زمان پاک شدن زن تا زمان وقوع طلاق، نزدیکی بین آن‌ها روی نداده باشد. در چنین شرایطی دادگاه خانواده حکم طلاق را صادر خواهد کرد. در صورتی که با مشکلات از این قبیل رو‌به‌رو هستید، با بهترین وکیل طلاق در تهران مشورت کنید.
اجازه ازدواج
عقد دختر باکره حتی اگر به سن بلوغ رسیده باشد، مشروط به اجازه پدر یا پدربزرگ پدری او می‌باشد. هرگاه این دو نفر بدون ارائه دلیل موجه از دادن اجازه ازدواج به دختر امتناع کنند، دختر می‌تواند با معرفی کامل کسی که قصد ازدواج با او را دارد و ارائه شرایط فی ما بین‌شان، از دادگاه اجازه ازدواج بگیرد و پس از اخذ این اجازه برای ثبت عقد به دفتر ازدواج مراجعه کند.
استرداد طفل
در برخی موارد به دلایل قانونی، حق حضانت فرزندان از والدین ساقط شود. در این صورت و با ابلاغ دادگاه خانواده، شخصی که حضانت از او سلب شده، موظف به استرداد کودک به دادگاه می‌باشد.
الزام به بذل مدت متعه
ازدواج موقت یا متعه، نوعی از ازدواج است که در آن عقد نکاح برای مدتی معین و محدود و با مهریه معلوم، بین زن و مرد منعقد می‌شود و با پایان این مدت، این رابطه زناشویی خود به خود باطل خواهد شد. مشکلات مرتبط با این نوع ازدواج نیز در حیطه دعاوی خانوادگی است. بهترین وکیل مهریه در تهران می‌تواند به شما برای حل مشکلات مربوط به مهریه کمک کند.
اهداء جنین
اهدای جنین به معنا واگذار کردن رایگان و داوطلبانه جنین حاصل از باروری به روش‌های آزمایشگاهی از یک زوج سالم به یک زوج نازاست.
بطلان نکاح
بطلان نکاح در شرایطی است که عقد فاقد شرایط صحت لازم باشد و به منزله این است که هیچ عقدی جاری نشده است.
تحویل فرزند
چنانچه والدین از هم جدا شده باشند، طبق اصلاحیه ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، حضانت کودکان تا ۷ سالگی با مادر و پس از آن با پدر خواهد بود و رسیدگی به این موارد به عهده دادگاه خانواده است.
تعدیل نفقه
نفقه در اصطلاح به چیزی می‌گویند که برای گذراندن زندگی معمولی، مورد نیاز است و پس از عقد نکاح، شوهر مکلف به پرداخت نفقه به زن و فرزندان خود است. در دعاوی خانوادگی مرتبط با نفقه، دادگاه خانواده صلاحیت ورود دارد.
تعیین تاریخ و مدت ملاقات
پس از جدا شدن والدین در طلاق، مشخص کردن نحوه، مدت و زمان ملاقات هر یک از والدین با فرزندان بر عهده دادگاه خانواده و از نوع دعاوی خانوادگی است.
تغییر جنسیت
اشخاصی که علائم جنسی در آن‌ها با گرایشات و تمایلات جنسی‌شان یکی نیست، میتوانند از دادگاه خانواده و تحت عنوان دعاوی خانوادگی، تقاضای تغییر جنسیت کنند.
تنفیذ طلاق
در صورتی که طلاق خارج از کشور اعلام شود، باید توسط محاکم ایران تنفیذ شود. اما برای تنفیذ طلاق، باید به تشریفات و قواعد مشخصی پیروی شود؛ در غیر این صورت، رای طلاق صادره ممکن است توسط قوانین ایران تایید نشود.
ثبت واقعه رجوع
طلاق رجعی نوعی از طلاق است که در مدت عده قابل رجوع است و شوهر می‌تواند در این زمان به همسر مطلقه خود مجدد رجوع کند و رسیدگی آن در حیطه دعاوی خانوادگی است.
درخواست سرپرستی طفل
سرپرستی یا حضانت کودکان عبارت است از مراقبت و نگهداری از آن‌ها و پرورش جنبه‌های مادی و معنوی شخصیت‌شان که حق و تکلیف والدین است و هر گونه مشکل در این رابطه در دادگاه خانواده رسیدگی خواهد شد.
فسخ ازدواج
انحلال عقد ازدواج از دو راه ممکن است که عبارتند از فسخ و طلاق. در فسخ، طرفین با احراز شرایطی قادرند بدون رعایت مقررات و تشریفات خاص طلاق، عقد را فسخ کنند اما اثبات این شرایط باید در دادگاه خانواده صورت گیرد.
وصیت
وصیت به این معنی است که شخصی، یک فرد یا افرادی را برای انجام و رسیدگی به امر یا امور یا تصرفاتی به بعد از فوتش برگزیند. رسیدگی و بررسی وصیت و موارد مرتبط با آن در زمره دعاوی خانوادگی و در صلاحیت این دادگاه است.
رفع حجر
برای احراز شرایط تصرف در اموال و حقوق مالی هر فرد، دادگاه و قانونگذار باید تایید کننده اثبات این موارد باشند که عبارتند از عقل، بلوغ و رشد. تمامی این موارد جزء دعاوی خانواده هستند.
ضم امین
هرگاه ولی قهری که پدر و جد پدری هستند، به تنهایی شایستگی اداره امور فرد محجور را نداشته باشند، بعد از اثبات عدم لیاقت آن‌ها یا تعدی و تفریط فرد محجور یا ولی قهری در اموال، دادگاه خانواده می‌تواند فردی مورد اعتماد را تعیین کند تا با همکاری ولی کارهای محجور را رسیدگی کنند.
عزل ناظر
علاوه بر قیم، دادگاه این اختیار را دارد که یک یا چند نفر را به عنوان ناظر مشخص کند تا رسیدگی به امور فرد محجور را تحت قیمومت قیم، نظارت کنند.
دعاوی خانوادگی در چه دادگاهی بررسی می شود؟
بر اساس ماده ۴ قانون حمایت خانواده، صلاحیت رسیدگی دعاوی خانوادگی بر عهده دادگاه خانواده است، لذا این مرجع، تنها دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به این نوع دعاوی را دارد و چنانچه این دعاوی در غیر از این دادگاه مطرح شوند، آن مرجع باید قرار امتناع از رسیدگی صادر کرده و پرونده را به دادگاه خانواده ارجاع دهد. مرجع ذی‌صلاح دیگر برای رسیدگی به دعواهای خانوادگی، شورای حل اختلاف است زیرا تعداد دعاوی مطرح شده در حیطه مسائل خانواده بسیار زیاد هستند و قانونگذار علاوه بر دادگاه خانواده، شورای حل اختلاف را نیز به عنوان مرجعی صالح برای رسیدگی به برخی از دعاوی خانوادگی قرار داده است تا حجم مراجعه به دادگاه‌ها کمتر شود.
البته زمانی می‌توان برای حل اختلافات خانوادگی به شورای حل اختلاف مراجعه کرد که دعوی مستقلا در این شورا مطرح شود. در صورتی که دادگاه خانواده درباره دعوای مطرح شده، رایی صادر کرده باشد، دیگر امکان اقامه آن در شورای حل اختلاف وجود ندارد. لازم به ذکر است که دعاوی خانوادگی مالی مانند دعوای نفقه، مهریه یا جهیزیه تا سقف ۲۰ میلیون تومان در شورای حل اختلاف قابل رسیدگی است. اما برای مبالغ بالاتر و عدم سازش، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود.
بهترین وکیل دعاوی خانواده در تهران
وکیل دعاوی خانوادگی یکی از حساس‌ترین رشته‌های حقوقی را خوانده و در آن فعالیت می‌کند. این رشته حقوقی ویژگی‌‌های خاص خود را داشته و رسیدگی به مشکلات آن در مراجع قضایی، از مهمترین موضوعات تخصصی وکالت است. بنابراین باید در چنین مواردی از کمک یک وکیل خانواده حاذق و ماهر استفاده کرد. این افراد با تسلط کامل بر قوانین این حیطه و با داشتن اعتماد به نفس و فن بیان قوی میتوانند در جلسات دادگاه برای موکل خود دادخواهی کرده و احقاق حق کنند.
جمع بندی
انواع دعاوی که ممکن است در هر خانواده‌ای رخ دهد، در حیطه دعاوی خانوادگی قرار می‌گیرند. از آنجایی که بنیان خانواده در عرف و شرع ما بسیار اهمیت دارد و باید در حفظ و نگهداری آن کوشید، لذا قانونگذار، قوانینی تحت عنوان حمایت خانواده را وضع کرده است. چنانچه در هر کدام از دعواها و مشکلات خانوادگی که در مقاله فوق برشمردیم، طرفین به توافق نرسند، مراجع دارای صلاحیت ورود کرده و نسبت به رفع اختلاف اقدام می‌کنند. ضمن اینکه کمک گرفتن از وکلای خانواده با تجربه نیز در این زمینه بسیار مفید خواهد بود.
سوالات متداول دعاوی خانوادگی
دادگاه صالح در دعاوی خانوادگی کدام است؟
دادگاه خانواده از طرف قانونگذار برای رسیدگی به این نوع دعاوی به عنوان مرجع دارای صلاحیت اعلام شده است.
صلاحیت محلی در دعاوی خانواده چیست؟
برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی در وهله اول طرفین میتوانند به دادگاه محل سکونت خود نیز مراجعه کنند.